Vrijmetselarij is een werkwijze. Door het beoefenen van de “koninklijke kunst” (symbolen gebruiken en samen rituelen uitvoeren) kan ieder mens zijn eigen kern beter leren kennen en daarmee zichzelf en de samenleving waardevoller maken. Maar de vrijmetselarij kent geen leringen of doctrines. Daarom moeten actieve of inactieve volgelingen van de christelijke kerk, het boeddhisme, het hindoeïsme, de islam, het jodendom en alle andere religies ervan bewust worden gemaakt dat deze mannen volledig openstaan voor andere leerstellingen dan die van henzelf. Vrijmetselarij staat ook open voor niet-gelovigen zo lang als ze tonen respect voor de mening van anderen. Fanatisme is echter op geen enkele manier verenigbaar met de vrijmetselarij, aangezien de vrijmetselarij gericht is op de persoonlijke groei van het individu hiervoor is tolerante, begrip en respect nodig.

Het verschil zit hem in de manier waarop ze werken en onder andere de rituelen en symbolen die ermee verbonden zijn. Vrijmetselarij is een leerschool om zelfstandig en zonder dwang de waarheid te zoeken. Er zijn geen verplichte lezingen of examens. De vrijmetselarij verwerpt dogmatische en totalitaire opvattingen. Hij zoekt naar wat mensen verbindt en pakt aan wat mensen scheidt. De vrijmetselarij is een moderne beweging die geworteld is in eeuwenoude tradities. Alle vrijmetselaars, ongeacht politieke of religieuze stromingen, zijn zich bewust van hun maatschappelijke verantwoordelijkheid. Het doel van de vrijmetselarij is om jezelf op te bouwen en je “ruwe stenen” aan het werk te zetten om bewuster in de samenleving te handelen, waardoor het dagelijks leven meer betekenis krijgt voor anderen en voor jezelf.

In artikel 1 van de Grondwet trachtte de Orde de vrijmetselarij te schetsen. Dit artikel zegt: Hij werkt samen met andere vrijmetselaars voor persoonlijke vorming met behulp van symbolen en rituelen. Deze symbolen en rituelen worden gegeven door de traditie. Ze worden door de vrijmetselaars naar eigen goeddunken geïnterpreteerd. Samenwerken stimuleert hem ook om zijn volledige potentieel te benutten om bij te dragen aan een betere samenleving. Vrijmetselarij probeert mensen te verenigen, wist uit wat mensen verdeelt en probeert het ideaal van verenigde broederschap tot leven te brengen. Daarbij neemt hij persoonlijke verantwoordelijkheid voor de wereld op zich. Hij ziet de wereld als een te voltooien gebouw en alle mensen als levende bouwstenen. Hij doet dit werk in het licht van de hoge principes die symbolisch de Grote Architect van het Universum worden genoemd. Vrijmetselarij erkent de hoge waarde van de menselijke persoonlijkheid, de gelijkheid van alle mensen, het recht van iedereen om onafhankelijk de waarheid te zoeken en dat iedereen verantwoordelijk is voor zijn daden. Vrijmetselaars oefenen tolerantie uit en streven naar harmonie. Een deel van de reden hiervoor is dat loges ontmoetingsplaatsen kunnen zijn voor mannen met verschillende achtergronden. Samenwerken leidt tot een ervaring van saamhorigheid tussen alle vrijmetselaars. Deze verbintenis wordt broederschap genoemd. Maar elke vrijmetselaar geeft een ander antwoord op de vraag wat vrijmetselarij is. Dit is niet meer dan een logisch gevolg, aangezien vrijmetselarij in de eerste plaats een persoonlijke aangelegenheid is.

Het lidmaatschap van een de orde, en dus van een loge, staat open voor iedereen met een goede reputatie. Dat gezegd hebbende, zou zijn reputatie geen reden tot discussie moeten zijn. Hij moet akkoord gaan met de statuten en reglementen van de gekozen loge. Er zijn geen beperkingen op basis van religie, ras, afkomst, sociale status of nationaliteit. De minimumleeftijd is 21 jaar. Daarnaast heeft elke loge zijn eigen identiteit. De loge is het resultaat van haar geschiedenis en de manier waarop haar leden met elkaar omgaan. Het is belangrijk dat kandidaten zich thuis voelen in hun gekozen loge. Om dit te garanderen, worden kandidaten verschillende keren geïnterviewd voordat ze als lid  worden geaccepteerd. Een bepaald gevoel voor eigenheid, geschiedenis en traditie is loge Humaniteit niet vreemd. 

In gesprekken met kandidaten verwacht de loge van kandidaten dat zij na hun toelating actief worden in de loge door de bijeenkomsten zoveel mogelijk bij te wonen, functies te vervullen en zoveel mogelijk bij te dragen aan de uitwisseling van ideeën. Alleen met voldoende deelname kunnen vrijmetselaars hun broeders geven waar ze om vragen. Participatie is erg belangrijk voor de loge. Je krijgt wat je er in stopt is een belangrijk credo. Slecht bezochte bijeenkomsten tasten het vrijmetselaarswerk werk (waarom we bij elkaar komen) en de sfeer in de loge aan. De gemiddelde opkomst in een loge is 60-80% van de leden.

Door buitenstaanders wordt de vrijmetselarij vaak als geheimzinnig gezien. Dit komt onder andere door het gebruik van niet alledaagse symbolen en rituelen. Die dragen in belangrijke mate bij aan het bijzondere karakter wat van binnen de broederschap wordt ervaren en beleefd. Het is niet eenvoudig daarover aan niet-vrijmetselaren uitleg te geven. De terughoudendheid die daardoor onwillekeurig optreedt, wordt door anderen als geheimzinnig ervaren. Daarnaast is het regel dat hetgeen besproken en beleefd wordt binnen de broederschap niet wordt doorverteld aan derden. Dit heeft alles te maken met privacy, respect en openhartigheid en niets met geheimzinnigheid. In de derde plaats zal het besloten karakter van de loge het beeld van geheim genootschap wel eens versterkt hebben. Toch wil het besloten karakter in feite niet méér zeggen dan dat alleen leden en genodigden toegang hebben tot de loge. Net als bij de meeste andere verenigingen, trouwens.

En dan is er nog het ‘geheim’ dat besloten zou liggen in de rituele handelingen en ook dat is een misvatting. De beschrijvingen van rituelen en symbolen zijn te vinden in de meeste openbare bibliotheken en op internet. Een echt geheim heeft de vrijmetselarij niet of het moet de zeer persoonlijke beleving van iedere vrijmetselaar zijn die eigenlijk niet goed onder woorden gebracht kan worden. Dat is niet geheimzinnig, maar pure onmacht.

In publicaties, artikelen en websites wordt regelmatig de 33e graad van de vrijmetselarij genoemd als de hoogst haalbare graad. Dat is maar ten dele waar. De reguliere vrijmetselarij kent slechts drie graden. Die van leerlingen, ambachtslieden en meesters. Deze drie graden zijn volledig gelijkwaardig aan elkaar en er is geen verschil in status tussen een Leerling Vrijmetselaar (1 graad) en een Meester Vrijmetselaar (3 graden). De eerste is net begonnen aan zijn vrijmetselaarsreis, de laatste heeft minstens twee jaar reiservaring, maar beiden zijn reizigers op dezelfde reis en het kan niet worden bepaald wie er verder mee is gegaan. Bovenstaande drie graden vormen de basis van de vrijmetselarij en vormen op zichzelf een afgerond geheel. Veel vrijmetselaars weten dat er binnen deze 3e graad altijd veel ontdekkingen zijn, en daar houden ze mee op. Er werd echter ook een vervolg of zijpaden ontwikkeld en vele anderen. Een bekende (internationale) erfopvolgingslijn is een eeuwenoude en geaccepteerde Schotse ritus, die feitelijk tot de 33e graad voortduurt. . Maar nogmaals, geweldige titels die bij een bepaald diploma horen, hebben geen waarde. Zelfs degenen die zijn ingewijd op de 33e of 99e graad blijven dezelfde als maçonnieke leerlingen. Drieëndertig graden is een vervolg-pad binnen de vrijmetselarij, meer niet.

Oorspronkelijk was de vrijmetselarij alleen voor mannen. Veel loges houden deze traditie in ere en sluiten hun deuren voor vrouwen. Maar er zijn ook gemengde loges waar mannen en vrouwen samenwerken voor maçonnieke idealen. In Friesland is de Fiat Lux Loge in Leeuwarden een voorbeeld. Er zijn ook orden van wevers, waarin alleen vrouwen werken, die in wezen gelijkwaardige methoden gebruiken. In Friesland is de Loge Quintessence de vertegenwoordiger. Sinds 2014 is er ook een volledig vrouwelijke vrijmetselaarsloge actief. Vrijmetselarij is niet noodzakelijk alleen voor mannen. Je hebt een keuze. Het feit blijft dat bij de meeste vrijmetselaarsloges uitsluitend mannen lid zijn. Zo ook bij loge Humaniteit.